Η ανθρωπογεωγραφία του ποδοσφαίρου

(ένα παλιό αλλα πάντα επίκαιρο κείμενο, που έγραψα το 2006)

To πόστ αυτό είναι κατ’ αρχήν ένας φόρος τιμής στις αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας. Στις ατελείωτες ώρες που ξόδεψα παίζοντας μπάλα στα πεζοδρόμια και στις πλατείες της Αθήνας, στις μαγικές παιδικές αναμνήσεις των πρώτων επισκέψεων στο γήπεδο (πρώτη φορά ΑΕΚ-Παναθηναϊκος το 1978, 1-0 με γκολ-φαουλ του Νικολούδη αν θυμάμαι καλά), στην αθώα εποχή όπου οι Κυριακές ήταν οι πιο σημαντικές ημέρες της εβδομάδας….

Το ποστ πιο σωστά, θα έπρεπε να λέγεται ανθρωπογεωγραφία του αθηναϊκου ποδοσφαίρου γιατί με αυτό θα ασχοληθούμε εδώ. Ενα αθηναϊκό ποδόσφαιρο που δυστυχώς, τα τελευταία τουλάχιστο πενήντα χρόνια, κυριαρχείται από τρείς μόλις ομάδες. Τρείς ομάδες τελείως διαφορετικές μεταξύ τους σε ιστορικές καταβολές, νοοτροπία και σύσταση οπαδών….

Παρ’ όλο που είναι “μισητός αντίπαλος”, ο Ολυμπιακός εκπροσωπεί σίγουρα στις μέρες μας την μεγάλη λαϊκή μάζα, ότι παραδοσιακά εκφράζει τον (υπερκομματικό) λαϊκό τσαμπουκά, την δύναμη που αισθάνεται ο απλός καθημερινός άνθρωπος όταν είναι συσπειρωμμένος γύρω από έναν ισχυρό πόλο εξουσίας.

Από την εποχή των θρυλικών Ανδριανόπουλων, ο Ολυμπιακός άρχισε να φλερτάρει με την δύναμη του χρήματος και της εξουσίας. Στην πορεία, το χρήμα έφερε τίτλους, οι πολλοί τίτλοι έφεραν πολλούς νέους οπαδούς, το Καραίσκακη γέμιζε και ο κόσμος εξελίχθηκε σε σημαντικό ρυθμιστή… Το αποκορύφωμα ήλθε βέβαια στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ογδόντα, όταν ο Ολυμπιακός έγινε “εικόνα και ομοίωση” των παπανδρεϊκών λαίκίστικων δογματων: “θεσμός είναι μόνο ο λαός” και “Τσοβόλα δώστα όλα” – αρχικά χρησιμοποιήθηκε για να τα στηρίξει και εν τέλει πέρασαν στο αίμα του…

1986 – Ο σοσιαλιστικός καπιταλιστής Κοσκωτάς κυκλοφορεί με τα εκατομμύρια σε χαρτοσακούλες και εξ-αγοράζει ότι κινείται – διαιτητές, αντιπάλους και βέβαια ποδοσφαιριστές (έλεγε στους παράγοντες του Πανσερραϊκου: “πόσο σας δίνει η ΑΕΚ για το Σαββίδη? είκοσι εκατομμύρια? αντε ρε, πάρτε σαράντα που έχω στην σακούλα και ο παίκτης δικός μου..”) και ο αυθεντικός καπιταλιστής Ανδριανόπουλος κλείνει με το έτσι θέλω(!!) το κέντρο του Πειραιά για να προσκυνήσει ο απλός λαός τον Ντέταρι (όποιος δεν έζησε από κοντά αυτό το ρωμαϊκού τύπου θέαμα έχασε…).

Οταν δε ήλθε η κατάρρευση, η δεξια πλεον κυβέρνηση βοήθησε την ομάδα να σταθεί στα πόδια της και να βρει τον επόμενο μπαμπα – ο οποίος με την σειρά του εξελίχθηκε σε νέο λαϊκό καπιταλιστή – έξυπνο όμως, άλλου τύπου, εκσυγχρονιστή… Για όποιον έχει ποδοσφαιρικές μνήμες μόνο από το 1985 και μετά, ο Ολυμπιακός έιναι το συνώνυμο της κυβερνητικής εξουσίας…

Η συνεχής λοιπόν τριβή του Ολυμπιακού με το δίπολο χρήματος-εξουσίας, όπως ήταν επόμενο “διάβρωσε” πλήρως και τον μέσο οπαδό της ομάδας. Ο Ολυμπιακός δεν έχει δικαίωμα να χάσει στην Ελλάδα (η Ευρώπη είναι άλλη ιστορία….), εαν αυτό συμβεί θα φταίει ή ο αλήτης διαιτητής, ή ο άχρηστος προπονητής, ή οι πουλημένοι παίκτες – με αυτην την σειρά, ποτέ ο αντίπαλος που έπαιξε καλύτερα (οπως και για κάθε εθνική ήττα ευθύνονται οι κακοί Αμερικάνοι, οι μισητοί Τούρκοι η ή εκάστοτε αντιπολίτευση – ποτέ η κυβέρνηση).

Για τον μέσο οπαδό του Ολυμπιακού επίσης, η ισοπεδωτική επίδειξη δύναμη από την ομάδα του είναι το μεγαλύτερο αφροδισιακό (όπως γράφει και ο μέγας Πανούτσος, “η πιο σημαντική στιγμή στην σύγχρονη Ολυμπιακή μυθολογία είναι το σήκωμα του Αποστολάκη από τον Μητρόπουλο στον αέρα μετά την μεταγραφή του πρώτου στον Παναθηναϊκό”…)

Ενδόμυχα, όλοι ζηλεύουμε λιγότερο ή περισότερο τον Ολμπιακό. Τον χλευάζουμε, τον αποκηρρύσουμε, αλλά όλοι θέλουμε κατά καιρούς να αισθανθούμε “καβάλα στ’ άλογο” ποδοσφαιρικά (και όχι μόνο)….

Ο Παναθηναϊκός από την άλλη ήταν πάντοτε ο εκπρόσωπος της καλής αθηναϊκής κοινωνίας, της αριστοκρατίας – όχι απαραίτητα του χρήματος αλλά σίγουρα της “σνομπαρίας” (που θά ‘λεγε και η Μαντάμ Σουσού!)… Η όποια αστική τάξη αναπτύχθηκε στην χώρα μας νομίζω αναφανδόν τάχθηκε με την ομάδα του τριφυλιού, οι παρεπιδημούντες στην πλατεία Κολωνακίου το εύρισκαν πολύ πιο σίκ να υποστηρίζουν τους πράσινους παρά τους “μαουνιέρηδες” ή τους “πρόσφηγγες”…

Παράλληλα, ο Παναθηναϊκός πάντοτε απολάμβανε τον σεβασμό της εξουσίας, χωρίς όμως να αισθάνεται την ανάγκη να νταλαβερισθεί μαζί της ή να υποκύψει σε χάρες… ο Κοσκωτάς και ο Κόκκαλης εκμεταλλεύθηκαν την δύναμη του Ολυμπιακού για να “βοηθήσουν” κατά καιρούς την πολιτική ηγεσία και να ζητήσουν άλλες χάρες σε αντάλλαγμα, οι Βαρδινογιάννηδες μάλλον ποτε δεν καταδέχτηκαν να το κάνουν αυτό – ισως και ποτέ δεν χρειάστηκε.

Ο Παναθηναϊκός υπέστη μια από τις πιο (συνολικα) καταστροφικές ήττες της νεώτερης ιστορίας του στην Ριζούπολη, γιατί η διοίκηση της ομάδας δεν θέλησε να δείξει ότι φοβάται τον “τσαμπουκαλή” αντίπαλο… (θα είχε αγωνισθεί ο Ολυμπιακός σε αντίστοιχες συνθήκες? αποκλείεται, μέχρι την κυβέρνηση θα μπορούσε να έχει ρίξει…). Και ποιός πλήρωσε την ήττα? …..ή ίδια η ομάδα με την καταστροφική πολιτική εκδίωξης των “λιγόψυχων” παικτών….. Η απόλυτα υπερήφανη αντίδραση, “σκοτώστε με αλλά εγώ δεν πρόκειται να πέσω στο επίπεδο σας”, τυπικά παλαιο-αριστοκρατική….

Μέσα από όλα αυτά, ο κόσμος του παναθηναϊκού διαμόρφωσε μια αλλοπρόσαλλα υπερήφανη νοοτροπία (και δεν μιλώ για τα πολύ νέα παιδιά που μοιραία αναπτύσοουν μια τυπικά ηττοπαθή συμπεριφορά….). Βλέπει κανείς ότι ο κόσμος (και η διοίκηση) του Παναθηναϊκού ποτέ δεν είναι πραγματικά ικανοποιημένος, με τίποτα. Πάιρνει νταμπλ η ομάδα με τον Σουμ και ο προπονητης φεύγει ως λίγος. Αρχίζει η ομάδα να παίζει μπάλα με το Μαλεζάνι και ο προπονητης φευγει ως ηττοπαθης. Παίζει καλά η ομάδα – γιατι δεν κερδίσαμε… κερδίζει η ομάδα – γιατί δεν παίξαμε μπάλα! Καμία σχέση με την ξεκάθαρη προσέγγιση των Ολυμπιακών (νίκη με κάθε τρόπο), ή ακόμη και πολλών αεκτζήδων (σημασία έχει να είμαστε κοντά στην ομάδα και τα παιδια να προσπαθούν)….

Και είναι φυσιολογικό το παραπάνω. Οταν αισθάνεσαι γεννημμένος βασιλιάς άλλά χωρίς θρόνο για πάρα πολλά χρόνια, ντρέπεσαι να κυκλοφορεις με το κεφάλι ψηλά στην χώρα σου, όλα σου φταίνε… Θελεις να πάρεις τον θρόνο σου κάποτε – αλλά με ένα τρόπο απόλυτο, ισοπεδωτικό, αναμφισβήτητο. Και επειδή ξέρεις ότι αυτό μάλλον δεν θα γίνει ποτέ, γκρινιάζεις και τρώγεσαι με τα ρούχα σου…. Μόνο οταν βγαίνεις από την χώρα (χωρίς τους “λαουτζίκους” να σε χλευάζουν – γιατί ο λαός, άπαξ και έιδε εξουσία, αποχαλινώθηκε και γκρέμισε τα είδωλα….), ξαναθυμάσαι τα μεγαλεία του παρελθόντος και η βασιλική λάμψη επανέρχεται στην επιφάνεια…. Ισως για αυτο οι φίλαθλοι του Παναθηναϊκού γεμίζουν το γήπεδο μόνο στα Ευρωπαϊκά παιχνίδια!

Τέλος η ΑΕΚ, η αγαπημένη μου ΑΕΚ…… δεν είναι τυχαίο που ο Νίκος Ξανθόπουλος ήταν και είναι φανατικός οπαδός! Παραδοσιακά η ομάδα του φτωχού λαού, της προσφυγιάς – των αδυνάτων, των ξεριζωμένων, των κυνηγημένων, άρα και των κομμουνιστών! Πολύ εύκολα βλεπει κανείς ότι στις περισσότερες γειτονιές όπου η ΑΕΚ είχε πολλούς οπαδούς, το ίδιο είχε και το ΚΚΕ….

Θυμάμαι έναν ωραίο γέροντα, που μου έλεγε καποτε στο γήπεδο, όταν βρίζαμε τον διαιτητή για ένα πέναλτυ: “Μη στεναχωριέσαι αγόρι μου, εμείς έτσι είμαστε μαθημένοι, στην αδικία και στην σφαλιάρα, αυτό μας τρέφει…….καλά κάνουν και δεν μας δίνουν τα πέναλτυ, θα κακομάθουμε αλλιώς, αν μας δώσουν εμάς εξουσία δεν θα ξέρουμε τι να την κάνουμε…..” (σας θυμίζει κάτι; #istoria_tis_ellinikis_aristeras)

Ακόμη και στα μικρά διαστήματα που η ΑΕΚ είχε καποια χρηματα και δύναμη (επί Μπάρλου, επί Μελισσανίδη), ποτέ δεν κατάφερε να την εκμεταλλευτεί στο έπακρο – ή δεν θέλησε. Δεν είναι τυχαίο ότι τις περιόδους αυτές η ΑΕΚ έπαιξε ίσως το καλύτερο ποδόσφαιρο της νεώτερης ιστορίας της, εκμεταλλεύτηκε απλώς την ισονομία και την ισοροπία δυνάμεων για να αποδώσει καλά…..

Βλέπουμε όλοι πως αυτή η λογική έχει περάσει ανεξίτηλα στον κόσμο της ομάδας. Σε ποιά άλλη, κατά τεκμήριο μεγάλη ομάδα, που θα έιχε 12 χρόνια να πάρει πρωτάθλημα (σ.σ. το 2006, σήμερα 19 χρόνια & Γ’ Εθνική!), ο κόσμος θα ήταν πρόθυμος να συνεισφέρει αενάως οικονομικά, να πείθει τον εαυτό του ότι ο Τζωρτζόπουλος και ο Σέζαρ είναι αυτό ακριβώς που χρειάζεται η ομάδα, να ανέχεται ΠΑΕ και ερασιτεχνικη να τσακώνονται για το ποιος θα ‘κονομησει και να μην κάνουν γήπεδο – και όλα αυτά γιατί? …..για την προσδοκία η ομάδα ΚΑΠΟΤΕ να παίξει καλό ποδόσφαιρο, κάποτε να πάρει πρωταθλήματα, να κάνει ωραίο γήπεδο…. (Που οι “γάβροι” που πλακώνουν με τους κορνέδες παίκτες και προπονητές ετσι και τολμήσουν να χάσουν ένα παιχνίδι – οι δικοί μας πλάκωσαν τους παίκτες στο ξύλο το καλοκαίρι του 2004 για να μην πληρωθούν και να μπορέσει ο πρόεδρος και οι συνεργάτες του να βγάλουν περισσότερα λεφτά!!!).

Στην ΑΕΚ ονειρευόμαστε πότε θα πάρουμε την εξουσία με το σπαθί μας – ενώ οι αντίπαλοι μας την παίρνουν κάθε μέρα με την πονηριά και το θράσος τους…. (μην μου πείτε ότι ΚΑΙ αυτό δεν θυμίζει τα λάθη του ΚΚΕ στην Αντίσταση και μετά!)

Σταματώ εδώ, το θέμα είναι ανεξάντλητο, περιμένω (τεκμηριωμένες) αντιρρήσεις….

Κάποιος πρέπει επιτέλους να τα πει …..

Μια που έρχονται εκλογές και απ’ότι φαίνεται είμαι ένας από τους ελάχιστους ελληνες που δεν κατεβαίνουν υποψήφιοι, αποφάσισα να γράψω ένα ποστ για να πω στον κόσμο αυτά που κανείς πολιτικός δεν θα τολμήσει να το κάνει! Ελάχιστοι θα το διαβάσουν -αλλά δεν πειράζει, και έναν να βοηθήσει σε κάτι, καλό είναι. Πάμε λοιπόν:

1. Οτι και να γίνει στις ευρωεκλογές, το πεπρωμένο μας δεν αλλάζει: η Ευρώπη θα συνεχίσει την πορεία της προς την διάλυση. Ο νότος θα συνεχίσει να πιέζεται ασφυκτικά από τον πιο πλούσιο βορρά, η καλά σχεδιασμένη διάλυση του κοινωνικού ιστού στην χώρα μας θα συνεχιστεί – όπως βέβαια και η εσωτερική υποτίμηση κάθε ελληνικής αξίας του παρελθόντος (γη, ακίνητα, μισθοί, συντάξεις κλπ). Αυτά για 1-2 χρόνια ίσως ακόμα, εως ώτου ότι έχει πραγματικό value να περάσει στα χέρια του ξένου κεφαλαίου (και των ελλήνων παραδοσιακών συνεργατών του). Τότε, γύρω στο 2015-16, θα ξεκινήσει πιθανότατα μια εντυπωσιακή άνοδος της ελληνικής οικονομίας, η οποία όμως όπως έχω γράψει και άλλες φορές, δεν θα αφορά τους έλληνες.

2. Τι σημαίνουν τα παραπάνω; μα, ότι πρέπει να ξεχάσουμε για τα επόμενα 40-50 χρόνια κάθε πιθανότητα να ξαναγίνει η ζωή μας όπως ήταν έως το 2008. Οποιοι πιστεύουν ακόμη ότι θα βγεί ο καθε τσίπρας και θα τους ξαναδώσει πίσω τα λεφτά που έχασαν, θα τους ξαναπάρει στο δημόσιο και άλλα τέτοια κουλά, λυπάμαι αλλά αλλά το μόνο που καταφέρνουν είναι απλώς να χάνουν πολύτιμο χρόνο αντίδρασης.

Το μέλλον στην χώρα μας θα ορίζεται πλεόν από τις παρακάτω φράσεις, είτε μας αρεσει έιτε όχι:

• μηδενική κοινωνική πρόνοια
• ελάχιστος δημόσιος τομέας
• φορολογία, απαξίωση περιουσιών & κόστος ζωής που θα οδηγήσει στην εξαθλίωση το 80% όσων επιλέξουν να παραμείνουν έλληνες μισθωτοί υπάλληλοι, κάθε είδους
• δύσκολο – αλλά συναρπαστικό – επιχειρείν, αρκεί τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που θα παράγεις να είναι ανταγωνιστικά σε παγκόσμια κλίμακα
• μετανάστευση και εργασία σε άλλες χωρες, σχεδόν υποχρεωτική για τους περισσότερους
• ολοκληρωτική αλλαγή καριέρας και τρόπου ζωής κάθε 5-10 χρόνια, πάλι σχεδόν υποχρεωτικής για όλους

Προσέξτε ότι από τα πιο πάνω 6 σημεία, τα 4 ή τα 5 είναι χαρακτηριστικά εδώ και δεκαετίες πολύ προηγμένων οικονομιών (ΗΠΑ, Βρετανία,  Σιγκαπούρη κλπ)

3. Τι πρέπει να κάνουμε λοιπόν; η κάθε οικογένεια, ο κάθε ένας από εμάς, πρέπει να κάτσει και να φτιάξει το προσωπικό του emergency plan για τα χρόνια που έρχονται. Ακόμη και αν σήμερα τα πρἀγματα βγαίνουν πέρα κουτσά-στραβά, να κάνουμε τα εναλλακτικά πλάνα μας με βάση το χειρότερο δυνατό σενάριο. Να νικήσουμε πρώτα μέσα μας τον φόβο της αλλαγής – και μετά να αρχίσουμε να προετοιμαζόμαστε για το (συναρπαστικό!) καινούριο ταξίδι στο άγνωστο. Πως  το κάνουμε αυτό;

• καθόμαστε κατ’αρχήν και σκεφτόμαστε τι μπορούμε να κάνουμε πραγματικά καλά. Πραγματικά καλά σημαίνει όπως θα το έκανε ένας εξαιρετικός ευρωπαίος ή αμερικάνος αντίστοιχος επαγγελματίας. Μην κολλάτε στο πόσα χρόνια πείρα έχετε στη δουλειά που κάνατε ή κάνετε, σε κοινωνικά στάτους και άλλες αηδίες. Απλώς, μιλήστε με τον εαυτό σας ειλικρινά και ομολογήστε του σε τι μπορείτε να είστε πραγματικά καλοί και σε τι όχι (όλοι μέσα μας ξέρουμε τις απαντήσεις σε αυτα….). Αλλάξτε, καινοτομήστε, πάρτε ρίσκα, σταματήστε νε συνδέετε την εργασία σας αποκλειστικά με το πόσα χρήματα πληρώνεστε για αυτή. Δουλεύουμε (και) για να δημιουργήσουμε καινούρια πράγματα που δεν έχουν ξαναγίνει, να περάσουμε όμορφα την κάθε μας μέρα, να νιώσουμε εσωτερική ικανοποίηση και ευτυχία….
• μετά, επιμορφωνόμαστε επάνω σε αυτά. Οχι κάνοντας βλακώδη και άχρηστα σεμινάρια ή διαβάζοντας βιβλία που γράφτηκαν πριν είκοσι χρόνια – αλλά προσπαθώντας να καταλάβουμε πως θα εξελιχθεί το αντικείμενο που μας ενδιαφέρει τα επόμενα 5-10 χρόνια, πάντα σε παγκόσμιο επίπεδο. Μην κοιτάτε τι έκανε κάποιος πριν 10 χρόνια, τίποτα πλέον δεν είναι όπως το ξέραμε. Μην ξεχνάτε ότι το 60% των κορυφαίων επαγγελμάτων του μέλλοντος δεν έχει ακόμη εφευρεθεί. Δόξα τω θεω, το internet και η ελέυθερη διακίνιση κάθε πληροφορίας μας επιτρέπουν σήμερα να μαθαίνουμε τα πάντα για τα πάντα….
• κατευθύνουμε επίσης τα παιδιά μας στο να αποκτήσουν τις γνώσεις και τις ικανότητες που θα χρειαστούν στο μέλλον. Βάλτε στην άκρη τις παραδοσιακές βλακείες που τους λέγαμε μέχρι χθες (“παιδί μου, να μπεις στο πανεπιστήμιο να πάρεις ένα πτυχίο”) και βοηθήστε τα παιδιά σας να αποκτήσουν κριτική ικανότητα, γρήγορη αντίληψη, κατανοήση για το πως λειτουργεί ο κόσμος (και όχι μόνο η χώρα μας), τεχνολογική εξοικείωση και γνώση πρώτης γραμμής. Βοηθείστε τα επίσης να μάθουν πολύ γρήγορα να ζουν μόνα τους, να λύνουν μόνα τα προβλήματα τους και να πάιρνουν τις δικές τους αποφάσεις. Προτρέψτε τα να ταξιδέψουν από πολύ νωρίς, να διερευνήσουν κάθε δυνατότητα να σπουδάσουν και να ζήσουν στο εξωτερικό, να γίνουν πολίτες του κόσμου με εποπτική κατανόηση των παγκόσμιων αλλαγώνς. Σπρώξτε τα εν πάσει περιπτώσει να ξεκολλήσουν από πάνω σας το συντομότερο δυνατόν!  

Σταματώ εδώ, δεν γρἀφω άλλο, όποιος νοιάζεται το ‘πιασε το νόημα νομίζω…. 😉

τι μου (ξανα)έμαθε το Πάσχα του 2014

Μετά από 4 ημέρες στο κάστρο της Μονεμβασιάς & στην ευρύτερη περιοχή, επανα-διαπίστωσα τα εξής:

1. Σαν λαός αρεσκόμαστε πάντοτε στο να καταστρέφουμε την αισθητική & την ατμόσφαιρα του τόπου μας, με κάθε τρόπο, ιδίως όταν είμαστε μαζεμένοι πολλοί μαζί (συγκρίνω την ταπεινή και διακριτική συμπεριφορά των ξένων με την θορυβώδη και αμετροεπή αντίστοιχη δική μας, ιδίως όταν η παρέα υπερβαίνει τα τέσσερα άτομα)

2. Ότι πάντοτε θα υπάρχουν οι κυρίες που θα επισκέπτονται τα πλακόστρωτα καλντερίμια της Μονεμβασιάς (και του Πάπιγκου) με κόκκινα τακούνια και χρυσοποίκιλτες τσάντες, χωρίς δυστυχώς να τις συλλαμβάνει κάποιος….

3. Οτι κρίση-ξεκρίση, κάποιες αξίες δεν θα αλλάξουν ποτέ. Το ψάρι στον Τάκη, στο Λιμένι, παραμένει high end από κάθε πλευρά – όπως και οι πελάτες του άλλωστε (πάνω από 20 δίλιτρα-plus αυτοκίνητα μέτρησα έξω από το μαγαζί του, Δευτέρα του Πάσχα)

4. Ότι είναι πάντοτε υπέροχο να πηγαίνεις κόντρα στο ρεύμα, ακολουθώντας απλώς τις πραγματικές σου επιθυμίες (από Μ.Παρασκευή έως και σἠμερα Τρίτη του Πάσχα δεν φἀγαμε ούτε μπουκιά κρέας οικογενειακώς – και πολύ μας άρεσε αυτό!)

5. Ότι, όσο κι αν γκρινιάζουμε για τα πάντα, όσο κι αν την καταστρέφουμε με την απαίδευτη συμπεριφορά μας, η Ελλάδα μας παραμἐνει ένας υπέροχος και μοναδικός τόπος…

“Ποιος σου είπε να μπλέξεις με τα bond markets, its fucking risky…”

(διήγημα, 1η δημοσίευση 2007)

O προπάπους μου ήταν από τους πρώτους Ελληνες που ήλθαν στην Αμερική στο γύρισμα του αιώνα. Κατέληξε σε μια μικρή επαρχιακή πόλη στην ευρύτερη περιοχή της Βιρτζίνια. Ανοιξε ένα μικρό μπακάλικο. Δούλεψε σαν σκυλί, αποταμίευσε σαν τον Σκρούτζ.

Ο παπούς μου ανέλαβε την επιχείρηση πριν τον πόλεμο, την μεγάλωσε, την επέκτεινε. Το μικρό μπακάλικο γεννησε άλλα τέσσερα (επίσης μικρά) department stores. “Easy & cheap – come to Pip’s” το σλόγκαν μας (Pip’s από τον προπαπου – Σπύρος ή Πίπης…)

Ο πατέρας μου ήταν baby boomer. Σπούδασε στην Βοστώνη, οικονομικά. Εκανε και ένα μεταπτυχιακό σε macroeconomic theory, προχωρημένα πράγματα για την εποχή. Από παιδί κολλητός με τον Στηβ. Ελληνας δεύτερης γενιάς κι αυτός. Μαζί στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο – ο Στηβ σπούδαζε νομικά. Μετά την αποφοίτηση, ο πατέρας μου μπήκε στην οικογενειακή επιχείρηση και ο Στηβ σε ένα law firm που ανακατευόταν με επιχειρήσεις.

Η οικογένεια του Στηβ έμενε κοντά. Ερχονταν συχνά όλοι μαζί, κάναμε παρέα. Τα χρόνια πέρασαν, η ζωή ήταν σούπερ. Η επιχείρηση είχε τώρα οκτώ μαγαζιά και εξήντα άτομα μόνιμο προσωπικό. Ο πατέρας οδηγούσε Mercedes SL500 και το νέο μας σπίτι είχε δωρικές κολώνες στην είσοδο και είκοσι δύο δωμάτια.

Μια μέρα, πριν απο καμιά δεκαριά χρόνια, ο Στηβ ήλθε φουριόζος στο σπίτι, Κυριακή πρωί, μόνος του. «Νικ, we have to talk business…” είπε στον πατέρα. Καθήσαμε οι τρεις μας στην βεράντα. Εν ολίγοις, ο Στηβ μας είπε ότι μια ανταγωνιστική μας μικρή αλυσίδα είναι προς πώληση και ετοιμάζεται να την αγοράσει μια από τις μεγάλες πολυεθνικές.

– “Nick, αν έλθουν αυτοί εδώ θα σε σβήσουν, you have to buy the firm”.
– “Δεν έχω τόσα λεφτά ρε Στηβ, μεγάλωσα κιόλας…. I don’t know”
– “Don’t be a fool man, λεφτα όσα θες. I ‘ll find them for you..”

To σχέδιο ήταν απλό: η εταιρεία μας θα εξέδιδε ένα ομολογιακό δάνειο 5 εκατομμύρια δολλάρια, εξαετούς διάρκειας (χίλιες ομόλογιες από πέντε χιλιάδες η μία, με ετήσιο επιτόκιο 7%, μετατρέψιμες στην λήξη σε μετοχές της εταιρείας). Με τα χρήματα αυτά θα αγοράζαμε τον ανταγωνιστή.

– «Ποιός θα ενδιαφερθεί να αγοράσει τα ομόλογα βρε Στηβ?» ρώτησε ο πατέρας?
– «Are you serious man? …χαμός θα γίνει, η μπίζνα είναι hot, μετά το buyout η εταιρεία θα παέι χρηματιστήριο, stock exchange…. στη διπλή τιμή θα πουλιούνται τα bonds σε δύο χρόνια…»

Το εκδόσαμε λοιπόν τό ομόλογο, πήραμε τα λεφτά (τεσσεράμισι εκατομμύρια, τα πεντακόσια χιλιάρικα τα πήρε προμήθεια η εταιρεία του Στηβ). Τότε δεν μάθαμε ποιοί αγόρασαν τα ομόλογα – αργότερα βέβαια μάθαμε ότι τα είχαν αγοράσει δυο εταιρείες που ανήκαν στον Στηβ και στους συνεταίρους του… Κάναμε την εξαγορά της άλλης εταιρείας, τα μαγαζιά γίνανε δώδεκα, το προσωπικό ογδόντα. Ο Στήβ μπήκε στο διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας. Αρχίσαμε να δουλεύουμε περισσότερο, όλοι μας.

Κάθε εβδομάδα ο Στηβ μας έστελνε ένα φαξ όπου βλέπαμε την αξία διαπραγμάτευσης που είχε το ομόλογο στην δευτερογενή αγορά. Η τιμή του ανέβαινε με αργό αλλά σταθερό ρυθμό, περίπου 2% κάθε μήνα (εκ των υστέρων βέβαια μάθαμε ότι οι δύο εταιρείες που είχαν αγοράσει τα ομόλογα έκαναν όλο τον τζίρο – η μία πουλαγε 1-2 κομμάτια την εβδομάδα και η άλλη τα αγόραζε ακριβότερα, έτσι ανέβαζαν την τιμή συνεχώς).

Τεσσερα χρόνια μετά, η κάθε ομολογία είχε φτάσει να κοστίζει έντεκα χιλιάδες δολλάρια. «Really fucking good!” έλεγε ο Στηβ – η εταιρεία δεν είχε όμως καταφέρει να μπεί στο χρηματιστήριο ακόμη, τα έξοδα είχαν μεγαλώσει πολύ και τα ποσοστά κέρδους είχαν συρρικνωθεί. Ο πατέρας άρχιζε να σκέφτεται μήπως να πουλήσει κάποια από τα μαγαζιά…

«Αre you serious man?”, έλεγε ο Στηβ, “η μπίζνα κάνει τουλάχιστο τριάντα million σημερα, θα μπουμε στο stock exchange και το value θα πάει στα πενήντα…». Κανείς δεν σκεφτόταν όμως ότι, εάν στην λήξη οι ομολογιούχοι ζητούσαν τις μετοχές χωρίς να έχουμε προλάβει να κάνουμε αύξηση κεφαλαίου κλπ, θα μας έπαιρναν το 60% της εταιρείας (μήπως και ξέραμε τι μας γινόταν, τον φίλο μας εμπιστευόμασταν με κλειστά μάτια…)
Και τότε, μας την έσκασε ο Στηβ την βόμβα-μαϊμού: τα ομόλογα μας, τα μάζευε δήθεν μια μεγάλη πολυεθνική….

– “Θα στην πάρουν τζάμπα την μπίζνα Νικ, we have to react, to defense…”
– “Πως ρε Στηβ?»
– “Look, θα αγοράσεις πίσω τα ομόλογα….»
– “Πας καλά ρε? Που θα βρώ εγώ έντεκα εκατομμύρια?»
– “Come on, θα βάλουμε στο σπίτι μεγαλύτερη υποθήκη, θα πουλήσεις ακίνητα και θα βάλεις και το cash της επιχείρησης…»
– “Είσαι τρελός ρε?….»
– “YOU are crazy man, εχεις χτίσει μια αυτοκρατορία και τώρα από τον φόβο σου θα την χάσεις…… what are you, a fucking loser?”

Ο πατέρας δεν κοιμήθηκε για μια εβδομάδα, ο Στηβ όμως ήταν τόσο σίγουρος που στο τέλος τον έπεισε…
Μέσα σε τρείς μήνες τα πουλήσαμε όλα – μαζέψαμε δωδεκάμισι εκατομμύρια και αγοράσαμε πίσω εννιακόσιες εβδομήντα ομολογίες (ένα μήνα μετά, η αξία των λίγων ομολογιών που δεν είχαμε πάρει πίσω έπεσε από τα δεκατρία στα τέσσερα χιλιάρικα. «Λογικό», έλεγε ο Στηβ, «δεν υπάρχει flotation πλέον». Και ‘μεις οι βλάκες τον πιστεύαμε ακόμη…).

What a fucking deal! Πήραμε τεσσεράμισυ εκατομμύρια όταν εκδώσαμε το ομόλογο και τώρα πληρώσαμε δωδεκάμισι για να το πάρουμε πίσω – χώρια τους τόκους κάθε χρόνο. Εννιάμισυ εκατομμύρια συνολική ζημιά (και σε ποιανού τσέπες κατάληξαν αυτά τα λεφτά? …. στου Στηβ και των συνεταίρων του…)

«Ναι, αλλά τώρα η μπίζνα έχει real value σαράντα εκατομμύρια – look at the big picture…” έλεγε ο Στηβ….

Το big picture ήταν ότι η δουλειά πήρε την κάτω βόλτα. Δεν είχαμε κεφάλαια κίνησης πλέον, αρχίσαμε να χρωστάμε παντού, οι τράπεζες μας έκοψαν τα δάνεια. Αρχίσαμε να διώχνουμε κόσμο, να μην έχουμε στοκ, να κλείνουμε μαγαζιά. Σε τρία χρόνια μέσα, όχι μόνο δεν πήγαμε στο χρηματιστήριο αλλά πουλήσαμε και ότι απόμεινε από την εταιρεία ένα εκατομμύριο νετο – σε πολυεθνική!

Πουλήσαμε και το σπίτι – ίσα ίσα για να ξεχρεώσουμε δάνεια και υποθήκες. Είμασταν στο σημείο ακριβώς που ξεκίνησε ο προπάπος μου πριν εκατό χρόνια…
Τον Στηβ είχαμε να τον δούμε έξι μήνες, όλο σε business trip ήταν… Οταν ο πατέρας κατάφερε να τον βρεί και πήγε να τον στριμώξει, αυτός τον αποτελείωσε:

«Come on Nick, don’t take it personally. It’s only business……Σήμερα εγώ κερδίζω, you lose. Αυριο μπορεί να γίνει το ανάποδο. Ποιος σου είπε στο κάτω-κάτω να μπλέξεις με τα bond markets, it’s fucking risky…..”

Ο πατέρας έπαθε το έμφραγμα ακριβώς την στιγμή που έπιανε να του πετάξει το τασάκι…. Ωραίο τασάκι, ακριβό, από την Ελλάδα, με ένα χρυσό στεφάνι επάνω.…

Μετά από αυτό τα μάζεψα, πήρα μητέρα και σύζυγο και γύρισα πίσω, στην Ελλάδα, στο χωριό. Ανοιξα και ένα μικρό μπακάλικο. Όπως ο προπάπος μου ο Πίπης πριν εκατό τόσα χρόνια…

Εκλεισε ο κύκλος.

Mέρες του 1909;

Ο τρόπος που γίνεται η πολιτική, τα τελευταία τουλάχιστο 35 χρόνια, μου προκαλει αποστροφή – όπως φαντάζομαι και σε πολλούς ανθρώπους που ξέρουν ότι μπορούν να παράξουν έργο: πως είναι δυνατόν να μπλεχθείς σε όλο αυτό το αηδιαστικό πράγμα και να δεχθείς να αναλάβεις ευθύνες επίτευξης του όποιου μικρού ή μεγάλου στόχου, χωρίς να μπορείς να ορίσεις (αποκλειστικά εσύ) τις αποφάσεις σου και τα resources σου, τόσο τα ανθρώπινα όσο και τα υλικά;

Γιατί, μην ακούτε τις χαζομάρες περί δημοκρατικής διακυβέρνησης, πολυσυλλεκτικών επιτροπων και ολα αυτά: αν θέλουμε να είμαστε αποτελεσματικοί, συμμετοχικά, δεν διοικείται ούτε περίπτερο.

Μπορείς φυσικά να ακους πολλές γνώμες, να συζητάς πολλά με πολλους – στο τέλος της ημέρας όμως ένας* πρέπει να αποφασίζει για κάθε τι, γρήγορα – και να παίρνει και την απόλυτη ευθύνη για αυτό. Και όχι να είναι διαρκώς υπόλογος απέναντι στον κάθε άξεστο και ηλίθιο βουλευτή, υπουργό ή κομματικό παράγοντα, που θέλει να κάνει το κομμάτι του παπαρολογώντας….

Ισως το σημαντικότερο λοιπόν πράγμα, όταν πρέπει να φέρεις ένα αποτέλεσμα, είναι να μπορείς να “διαολοστείλεις” ανά πάσα στιγμή όποιον θεωρείς ότι σε εμποδίζει να το κάνεις. Να μπορείς να φέρεις γρήγορα στο προσκήνιο τις δυνατότητες που χρειάζεσαι, να τις αξιοποιήσεις, και να προχωρήσεις κάνοντας την δουλειά σου και γράφοντας εκει που πρέπει όλους όσους προσπαθούν να δημιουργήσουν προβλήματα, για ίδιο συμφέρον,

Για όλους αυτούς λόγους λοιπόν, αντιμετωπίζω με πολλή συμπάθεια τα όσα λέει μέχρι τώρα το ποτάμι του Σταύρου Θεοδωράκη.  Ακόμα και η αρχική του αμηχανία, η εμφανής απειρία του στον χειρισμό της μεγάλης μάζας, η ερασιτεχνικού τύπου παρεϊστικη δομή – όλα αυτα μου αρέσουν…

Πραγματικά, νομίζω ότι τα λέει πολύ καλά ο Σταυρος. Θα μπορέσει όμως και να τα κάνει το ίδιο καλά; η ώρα της κρίσης θα φτάσει πολύ γρήγορα. Η στιγμή που ο Σταύρος θα χρειασθεί να κάνει τον πρώτο συμβιβασμό είναι πολύ κοντά. Θα χρειαστει π.χ. να φωτογραφηθεί δίπλα σε γνωστά λαμόγια του παρελθόντος που έχουν φάει τον άμπακο. Θα χρειαστεί να απαντήσει στο τηλέφωνο σε άλλα λαμόγια που θα του προτείνουν συνεργασία με αντάλλαγμα προβολή και κομματικούς μηχανισμούς. Θα κληθεί να συζητήσει σε πάνελ που θα συμμετέχουν βρωμεροί αρουραίοι του δημόσιου μηχανισμού. Κλπ κλπ.

Τι θα κάνει λοιπόν εκείνη την στιγμή ο Σταύρος; θα τους “διαολοστείλει”, ευγενικά μεν – αλλά με μια κλωτσιά στα πισινά, και θα ξεκινήσει την δική του πορεία προς το Γουδί;

Αν δεν το κάνει, IMHO, θα ξεκινήσει από εκείνη την στιγμή το χρονικό του προαναγγελθέντος θανάτου για το ποτάμι….

Αν το κάνει όμως; αν πραγματικά είναι αποφασισμένος να τους “διαολοστείλει”;  😉

——————-

* στον χώρο της δημόσιας διοίκησης, ο “ένας” μπορεί να είναι μια μικρή, σφικτή ομάδα στην κορυφή, που απαραιτήτως συμφωνεί απόλυτα στις ίδιες κοινές αξίες κοινωνικής συμβίωσης

Τα 9 πράγματα που είναι δωρεάν – αλλά που θα κάνουν το 2014 καλύτερο…

1. Να σταματήσουμε ΕΝΤΕΛΩΣ να ασχολούμαστε με το κράτος, με τους πολιτικούς και με κάθε είδους διεφθαρμένο, βρώμικο μόρφωμα.

2. Να κλείσουμε τις τηλεοράσεις. Ακόμη καλύτερα, να τις πετάξουμε ή να τις πουλήσουμε. Να σταματήσουμε επιτέλους να επιτρέπουμε σε ένα σύστημα που ζει και τρέφεται από την ποδηγέτηση και την εκμετάλλευση των μαζών, να είναι ο βασικός παραγωγός πολιτισμού, μέσα στο σπίτι μας.

3. Να ξανα-μάθουμε να ζούμε, στις πόλεις και στην εξοχή, χωρίς αυτοκίνητα. Nα αρχίσουμε πάλι να περπατάμε, να κάνουμε ποδήλατο, να συμφιλιωθούμε με τα καιρικά φαινόμενα και με το περιβάλλον μέσα στο οποίο διαβιώνουμε.

4. Να αυτο-οργανωθούμε σε κοινότητες προσφοράς και αλληλοβοήθειας, υποκαθιστώντας το ανύπαρκτο κράτος. Στις πολυκατοικίες, στα σχολεία, στις δουλειές μας.

5. Να απεξαρτηθούμε ψυχικά από την έννοια της υλικής ιδιοκτησίας. Μας έχει γίνει εμμονικός στόχος και δεν μας επιτρέπει να ανακαλύψουμε την χαρά της ζωής.

6. Να ασχοληθούμε ουσιαστικά και ανυπόκριτα με τα παιδιά. Να τους προσφέρουμε τον χρόνο και το γνήσιο ενδιαφέρον μας. Μόνο από αυτά μπορούμε να περιμένουμε πλέον προκοπή.

7. Να επαναπροσδιορίσουμε την σχέση μας με την έννοια του χρήματος και να αρχίσουμε να το αντιμετωπίζουμε στην σωστή του βάση. Ενα χαρτονόμισμα είναι βασικά ένα χρωματιστό χαρτί. Δεν τρώγεται, δεν μπορεις να βγεις βόλτα μαζί του – ούτε μπορείς να το πάρεις από το χέρι και να του μάθεις τον κόσμο…

8. Να ξαναγίνουμε όντα παραγωγικά, όπως και αν το αντιλαμβάνεται καθένας μας αυτό. Να ξανα-θυμηθούμε ότι ο άνθρωπος, για να μπορέσει να ζήσει μέσα σε μία κοινωνία, πρέπει κάτι να προσφέρει σε αυτή, καποια αξία να προσθέτει στο σύνολο.

9. ΞΑΝΑ: Να σταματήσουμε να πιστεύουμε ότι κάποιος τρίτος (λέγε με κράτος) θα ενδιαφερθεί να λύσει τα προβλήματα μας. Δεν θα το κάνει. Οτι ονειρευόμαστε θα το καταφέρουμε μόνοι μας, μέσα από μικρές ή μεγαλύτερες συμμετοχικές ομάδες πολιτών, που νοιάζονται.

Πολυτελή άγχη

Παράκληση προς τους αγαπητούς Αθηναίους συμπολίτες:

1. Όταν περπατάτε τρεις-τρεις ή τέσσερις μαζί στα φαρδιά πεζοδρόμια της πόλης μας (και δόξα τω θεώ έχουμε αρκετά τέτοια, τουλάχιστο στο κέντρο), μήν περπατάτε ο ένας δίπλα στον άλλο, κλείνοντας εντελώς ολόκληρο το διαθέσιμο πλάτος – σκεφτείτε ότι μπορεί κάποιος δρομέας να έρχεται πίσω σας….

2. Όταν βλέπετε κάποιον να τρέχει ασθμαίνοντας σε ανηφορική διαδρομή (που αν είναι π.χ 45 χρονών μπορεί και να έχει 150 σφυγμούς εκείνη την στιγμή), μη μπαίνετε μπροστά του ρωτώντας τον επιτακτικά “που είναι η στάση Πανεπιστήμιο;”

Και, όταν σας προσπερνάει αγνοώντας σας, μην λέτε “κοίτα ρε έναν μ@λ@κ@…” – η ατάκα αυτή θα του ταίριαζε απόλυτα εάν σταμάταγε να σας απαντήσει…

3. Οταν σουλατσάρετε αμέριμνοι στη μέση των συνοικιακών δρόμων, μην σταμάτατε ή αλλάζετε κατεύθυνση απότομα επειδή απλώς δεν ακούτε πίσω σας θόρυβο αυτοκινήτου –μπορεί να έρχεται κάποιος ποδηλάτης με 15-20 χλμ που έχει ήδη υπολογίσει πως και από που θα σας προσπεράσει….

(μπορώ να ακούσω τα σχόλια που ήδη σχηματίζονται στα χείλια σας: “τι μ@λ@κ@ς είναι αυτός ρε, εδώ ο κόσμος δεν έχει να φάει και αυτός ασχολείται με της ψιλής του τον χαβά….”.

Ναι ρε, αν όλοι ασχολούμασταν με της ψιλής μας τον χαβά, όλα θα ήταν πολύ καλύτερα σε αυτή τη χώρα….)

το καπελάκι της σημαντικότατης ατομικότητας μας

“Γιατί συμμετέχω και εγώ στο #einai2030“. Με αυτόν ή με κάποιο άλλο τίτλο ανεβάσαμε, όλοι οι συμμετέχοντες, κείμενα για να εξηγήσουμε τι προσπαθούμε να κάνουμε με αυτή την προσπάθεια. Ολα βέβαια αναλύονται πολύ όμορφα στο site μας

Υπάρχουν όμως και πράγματα που δεν λέγονται ή γράφονται εύκολα, ειδικά όταν προσπαθείς με κείμενα να εμπνευσεις τους πολλούς. Είναι κάποια πράγματα που λέγονται πάντα πιο έυκολα εκτός των κύριων καναλιών επικοινωνίας. Και επειδή αυτό εδώ το blog είναι ένα τέτοιο ακριβώς κανάλι, θέλω να γράψω εδώ τον βασικό λόγο που με κάνει εμένα να θέλω να βρω τρόπους να επηρρεάσω το bottom line της εκπαίδευσης στην χώρα μας:

Είναι γιατί βαρέθηκα να αποφασίζει για μένα, ένα ηλίθιο και ανίκανο κράτος. Που αντί να νοιάζεται για την ουσία των πραγμάτων, ασχολείται από το πρωί ως το βράδυ με βλακώδεις διαδικασίες, τις οποίες σχεδιάζουν άσχετοι άνθρωποι. Για αυτό.

Για αυτό ακριβώς αποφασίσαμε, κάποιοι καλοί και ικανοί φίλοι, να πάρουμε όσο μπορούμε το μέλλον στα χέρια μας. Για αυτό στήσαμε το #einai2030

Δεν έχω ιδέα που θα οδηγήσει όλο αυτό. Αλλά, ότι και να συμβεί, θα είναι ένα βήμα προς τα εκεί που πρέπει όλοι πλέον να κατευθυνθούμε: στο να σχεδιάζουμε μόνοι μας, το μέλλον μας.

Αγνοώντας κάθε κεντρικά εκπορευόμενο σύστημα. Είμαστε άνθρωποι με ιδέες, με γνώσεις, με ικανότητες. Με αξίες και με όνειρα. Τι στο διάολο το θέλουμε το (κάθε) κράτος; Να μας κάνει το χρυσό αυγό;

Πάμε λοιπόν. Κι όποιος θέλει να έλθει μαζί μας, ευπρόσδεκτος. Αρκεί να φοράει το καπελάκι της σημαντικότατης ατομικότητας του – και μόνο….

Ο Γιάννης και τα ποντίκια….

Στο σχολείο μας κάνουμε απεντομωση-απολύμανση κλπ κάθε 2-3 μήνες. Ο συνεργάτης που εχουμε επιλέξει για την δουλειά αυτή, ο Γιάννης, κάθε φορά με εκπλήσει, σαν να είναι η πρώτη φορά. Δεν έχω συναντήσει άλλο άνθρωπο τόσο ερωτευμένο με την δουλειά του….

Αυτό σημαίνει φυσικά ότι ξέρει τα πάντα για κάθε λογής έντομα, ακάρεα, ποντίκια κλπ. Τις συνήθειες τους, τα χούγια τους, τις διαδρομές τους, τα δυνατά και αδύνατα σημεία τους. Το κινητό του είναι γεμάτο με βίντεο και φωτογραφίες από κοριούς, σκνίπες, κατσαρίδες, ψύλους, αρουραίους και ότι άλλο κατα καιρούς εξολοθρεύει. Μπορεί να σου μιλάει ώρες για όλα αυτά και πάντα έχει να πει μια καινούρια ιστορία για ένα συναρπαστικό κυνήγι ποντικιών σε κάποιο ακριβό εστιατόριο, ή για μια εξολόθρευση κοριών σε βίλα του Ψυχικού. Τον ακούω να μιλάει με τέτοιο πάθος που έχω πάντοτε την αίσθηση ότι ένα καλό βίντεο με κυνήγι αρουραίου είναι ικανό να τον φέρει σε οργασμό….

Για όλα αυτά λοιπόν δεν μου κάνει καμία εντύπωση που η επιχείρηση του ανθεί, που είναι περιζήτητος – κι ας είναι δυο και τρεις φορές ακριβότερος από τον ανταγωνισμό. Γιατί την δουλειά του, μια δουλειά που εσείς και εγώ θα πληρώναμε για να μην την κάνουμε, αυτός την κάνει καλά γιατί την λατρεύει….

Όποτε πέφτω λοιπόν σε συλλαλητήρια κατά της ανεργίας ή διαβάζω γκρίνιες για την κρίση, για τις απολύσεις, για τις μειώσεις των μισθών και όλα αυτά, θυμάμαι τον Γιάννη και τα ποντίκια του….

Stupidity talks, vanity acts *

Σκέψεις κατα την επίσκεψη στο εκπληκτικο παλάτι της οικογένειας των Borromeo:

1. Ποια ματαιοδοξία και ποια εγωιστική επίδειξη δύναμης οδηγούν έναν άνθρωπο να χτισει (για τον εαυτό και για την οικογένεια του) ένα τέτοιο ανάκτορο, πενήντα φορές μεγαλύτερο και εκατό φορές πολυτελέστερο απ’ ότι ποτέ θα χρειαστεί;

2. Αν έλειπε όμως αυτή η ματαιοδξία και αυτός ο εγωισμός του άρχοντα Borromeo, εγώ δεν θα μπορούσα να δω σήμερα όλη αυτή την ομορφιά….

* Βίκτωρ Ουγκώ